اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

انواع اوراق بهادار در بورس

زمانی که افراد تصمیم به سرمایه‌گذاری می‌گیرند ممکن است با اصطلاحات و راهکارهای مختلفی مواجه شوند که تا پیش از آن مفهوم دقیقی در ذهن آن‌ها در این باره نبوده است. یکی از راهکارهایی که در بازار سرمایه به عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری به شما معرفی می‌شود، استفاده از اوراق بهادار است. در حال حاضر استقبال از اوراق بهادار با هدف سرمایه‌گذاری و کسب سود٬ روشی بسیار محبوب در بین سرمایه‌گذاران است و پیشنهاد ما این است که اگر قصد سرمایه‌گذاری دارید این گزینه را نیز مورد بررسی قرار دهید. اما با مفهوم اوراق بهادار تا چه اندازه آشنایید؟ اگر می‌خواهید در این باره بیشتر بدانید ادامه این مطلب را همراه ما باشید تا تعریف دقیق اوراق بهادار و ساز و کار این ابزار سرمایه‌گذاری را بهتر بشناسید.

اوراق بهادار چیست؟

اصطلاح اوراق بهادار به یک ابزار مالی قابل انتقال و قابل معامله اشاره دارد که دارای نوعی ارزش مالی است و برای افزایش ارزش دارایی می‌توان روی آن سرمایه‌گذاری کرد. به طور کلی اوراق بهادار برگه‌ای است که پشتوانه مالی دارد و از ارزش پولی برخوردار است. اوراق بهادار سند مالی‌ای است که دولت یا نظام‌های مالی آن را ضمانت می‌کنند و ارزش آن از نظر مالی بر جای خود باقی است. زمانی که شما اوراق بهادار را به عنوان سرمایه‌گذاری می‌خرید، از طریق سهام در مالکیت یک شرکت سهامی عام مشترک شده‌اید. نهاد (شرکت یا سازمانی) که اوراق بهادار را منتشر می‌کند به عنوان ناشر شناخته می‌شود و خریداران این اوراق سرمایه‌گذاران آن هستند. به زور کلی اوراق بهادار روشی است که شهرداری‌ها، شرکت‌ها و سایر سازمان‌های تجاری به کمک آن می‌توانند سرمایه جدید جذب کنند.
اوراق بهادار نیز مانند انواع دیگر سرمایه‌گذاری‌ها نوسان ارزش دارد و عرضه و تقاضای این روش سرمایه‌گذاری وابسته به همین نوسان است. همانطور که واضح است اوراق بهادار در زمره دارایی‌های نامشهود افراد قرار می‌گیرد.

انواع اوراق بهادار

اگر اوراق بهادار نشان دهنده شراکت افراد سرمایه‌گذار در مالکیت یک شرکت یا سازمان تعریف شود، باید بگوییم که این شراکت در مالکیت از طریق سهام شرکت انجام می‌شود. سرمایه‌گذاری از طریق خرید اوراق بهادار می‌تواند به وسیله خرید انواع مختلفی از این اوراق انجام شود که هر کدام از این نوع ویژگی‌های خود را دارند. اگر بخواهیم یک دسته‌بندی کلی برای اوراق بهادار ارائه کنیم، انواع مختلف آن در سه دسته قرار می‌گیرند.
دسته اول اوراق سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام است. دسته بعدی اوراق بدهی و دسته سوم هم اوراق ابزار مشتقه است. اما ممکن است دسته چهارمی هم با عنوان اوراق بهادار ترکیبی ذکر شود که ترکیبی از سه نوع ذکر شده است. اگر می‌خواهید در مورد انواع اوراق بهادار بیشتر بدانید٬ در ادامه این انواع را شرح خواهیم داد.

اوراق بهادار سهام

اوراق بهادار سهام که به آن اوراق حقوق صاحبان سهام نیز گفته می‌شود، نفعی که مالکان سهامدار از شرکت در یک شرکت یا سازمان می‌برند را نشان می‌دهد. این منافع ممکن است شامل سهان عادی آن نهاد و یا سهام ممتاز آن باشد. اگر شما به عنوان یک سرمایه‌گذار اوراق بهادار یهام داشته باشید معمولا سود این سهام را دریافت می‌کنید. خرید این نوع از اوراق بهادار در بین سرمایه‌گذاران بسیار رایج است. دارنده برگه اوراق بهادار یک سازمان، علاوه بر کسب سود از افزایش قیمت این سهام، در سود حاصل از فعالیت‌های شرکت در هر سال مالی به نسبتی که در شرکت سهام دارد٬ شریک است.

این نوع از اوراق بهادار نیز انواع مختلفی دارد و به زیرمجموعه‌های متعددی تقسیم می‌شود؛ برای مثال: سهام ممتاز، سهام عادی، سهام بانام و بی‌نام، سهام جایزه، سهام نقدی و غیرنقدی، حق تقدم سهام و …
همه این انوع مختلف اصلیتی مشابه به یکدیگر دارند اما هر کدام ویژگی‌ها و مزایایی متفاوت را نیز ارائه می‌دهند که سرمایه‌گذاران می‌توانند با توجه به شرایط و اهدافشان یکی از این روش‌ها را انتخاب کرده و پول خود را به آن تخصیص دهند.

اوراق بدهی

شرکت‌ها و سازمان‌ها ممکن است برای پیش‌برد اهدافشان به منابع مالی نیاز دارند و ممکن است با کمبود منابع مالی روبرو شوند. از اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ این رو اوراقی به نام اوراق بدهی منتشر می‌کنند تا سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق منابع مالی لازم شرکت برای پیشبرد پروژه‌های تحت مدیریت تامین شود. سرمایه‌گذارانی که اوراق بدهی شرکت‌ها را خریداری می‌کنند در کنار کسب سود، به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا اهدافشان را پیش ببرند.
زمانی که شما اقدام به خریداری اوراق بدهی یک شرکت می‌کند، آن شرکت موظف است اصل سرمایه شما و سود مشخص شده در اوراق بدهی را در سررسید به شما پرداخت کند. انتشار اوراق بدهی و خرید آن توسط سرمایه‌گذاران روش بسیار رایجی در بازار سرمایه است که برای دو طرف معامله سودرسان است. با این حال خرید و فروش اوراق بدهی مانند خرید و فروش سهام برای سرمایه‌گذاران جذابیت ندارد. به عنوان یک سرمایه‌گذار اگر به دنبال یک گزینه مطمئن و کم ریسک برای سرمایه‌گذاری هستید اوراق بدهی می‌تواند نظر شما را جلب کند. از این رو رویکرد اوراق بدهی شباهت زیادی به سرمایه‌گذاری در حساب‌های بانکی دارد.

اوراق ابزارهای مشتقه

روش دیگر سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار٬، خرید اوراق ابزارهای مشتقه است. برخلاف اوراق دیگر، به خودی خود ارزش مالی ندارند بلکه یک کالای فیزیکی به عنوان پشتوانه این اوراق وجود دارد که ارزش اوراق ابزارهای مشتقه به آن‌ها وابسته است. مثلا اگر شما اوراق اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ مشتقه طلا را با هدف سرمایه‌گذاری خریداری می‌کنید، این اوراق با پشتوانه طلا صادر شده است.
خوب است بدانید که این نوع اوراق در همه بازارهای بین‌المللی نیز عرضه می‌شود.
اوراق ابزارهای مشتقه انواع مختلفی همچون قراردادهای آتی٬ سلف٬ اختیار معامله و معاوضه دارد.

اوراق بهادار ترکیبی

هنگام سرمایه‌گذاری در این دسته از اوراق بهادار، ترکیب سرمایه‌گذاری شما ویژگی‌های اوراق بهادار و سهام را به طور همزمان تجربه می‌کنید. اوراق بهادار ترکیبی که افراد به عنوان یک سرمایه‌گذار می‌توانند خریداری کنند شامل گواهی سهام، سهام ممتاز و اوراق قابل تبدیل است.

مثالی از انتشار اوراق بهادار

استارتاپ A را در نظر بگیرید. بنیان‌گذاران این استارتاپ از سرمایه‌گذاران خصوصی، اعضای خانواده و دوستان خود سرمایه جذب می‌کنند. با کمک انتشار اوراق قرضه، بنیان‌گذاران می‌توانند سرمایه مورد نیاز خود برای پروژه‌های مختلف را به دست می‌آورند و افرادی را به عنوان سرمایه‌گذار در سودآوری پروژه‌ها سهیم می‌کنند. این پول در واقع به صورت وامی عمل می‌کند که سرمایه‌گذاران به بنیان‌گذاران استارتاپ قرض داده‌اند.

همان طور که بالاتر به آن اشاره کردیم اوراق بهادار انواع مختلفی دارد و بنابراین راه‌های زیادی هست تا شما بتوانید موردی که با برنامه و اهدافتان متناسب است را بیابید. راهکار سرمایه‌گذاری از طرق اوراق بهادار یک روش محبوب است چرا که ریسک این نوع سرمایه‌گذاری کنترل شده و به نسبت کمتر از سرمایه‌گذاری در سهام است و به عنوان روشی مطمئن در بین سرمایه‌گذاران شناخته شده است.

اگر در بین روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری مردد هستید و در مورد تصمیم خود مطمئن نیستید و یا اگر نمی‌دانید فرایند سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را از کجا شروع کنید٬ نزدیک د ر کنار شما است. اپلیکیشن سرمایه‌گذاری نزدیک با بررسی اهداف شما و روش مد نظرتان روشی امن و سریع برای سرمایه‌گذاری پیش پای شما می‌گذارد. برای تحقق هر چه بهتر اهدافتان در کنار شما هستیم.

معاملات مشتقه

در واقع قرارداد آتی در بازار مشتقه، با یک قیمت مشخص و حجم معامله تعیین شده بر اساس قوانین سازمان بورس اوراق بهادار تهران، مورد معامله قرار می‌گیرند. در ابتدا لازم به ذکر است که در زمان شروع معامله، هیچ یک از طرفین خریدار و فروشنده اقدام به نقل و انتقال کالا یا پول نقد نمی‌کنند و این قرارداد تنها به‌صورت یک قرار داد در بورس کالا ثبت می‌شود تا موعد تحویل آن فرا رسد. البته برای اینکه دو طرف خریدار و فروشنده، از انجام قرارداد خیالشان راحت شود، مبلغی را بر حسب قانون اوراق بورس بهادار تهران (۱۰-۲۵ درصد قیمت کل معامله)، به اتاق پایاپای پرداخت می‌کنند.

لازم به ذکر است که اتاق پایاپای حکم نظارت بر انجام معاملات بورس کالا و بازار مشتقه را بر عهده دارد و واسطه‌ای میان خریدار و فروشنده است. این نوع قرار دادها، معمولا زمانی شکل می‌گیرند که خریدار به این نتیجه برسد که در آینده کالای مورد نظر او گران خواهد شد و اقدام به انجام قرار دادهای آتی می‌کند. لازم به ذکر است که در اصطلاح به قرار داد آتی خرید شورت پوزیشن (Short Position) و به قرار داد آتی فروش، لانگ پوزیشن (Long position)، می‌گویند. همچنین فروشنده اگر به این نتیجه برسد که کالای او در آینده ممکن است ارزان شود، اقدام به پیش فروش کالای خود (سکه، زعفران، پسته یا زیره) می‌کند. اگر سری به سایت معاملات بورس کالا بزنید، متوجه خواهید شد که بیشتر تمرکز بازار مشتقه بر روی قرار دادهای آتی سکه یک روزه و طلا است و سایر کالاها مانند زعفران و پسته، تنها در فصول خاصی معامله می‌شوند.

در بازار مشتقه، دارایی پایه بر اساس قیمت توافق شده بین خریدار و فروشنده تعیین می‌شود و موجب کاهش نوسان شدید قیمتی در بورس کالا خواهد شد.

به‌صورت کلی، قراردادهای اختیار معامله نیز بر روی کالاهایی مانند سکه، زعفران، پسته و زیره قابل انجام است. در نوع قرارداد نیز قیمت قطعی واگذاری یا خرید کالا، در زمان انجام معامله ثبت خواهد شد و قیمت کالا در زمان تحویل (پس از چند ماه یا یک ‌سال)، همان قیمت تعیین شده در ابتدای ثبت معامله است. معمولا قراردادهای اختیار خرید و فروش، توسط خریدارها کنسل می‌شوند، اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ زیرا همان طور که از اسم این نوع قراردادها مشخص است، خریدار، اختیار این را دارد که معامله را انجام دهد یا خیر.

به‌ عنوان مثال می‌توان گفت که اگر خریدار قرارداد اختیار سکه تمام بهار آزادی، در تیر ماه سال ۹۹ که قیمت سکه ۹ میلیون تومان است، قراردادی را ثبت کند که در سر رسید اسفند سال ۹۹، همین سکه را با قیمت ۱۰ میلیون تومان خریداری کند، اگر سکه در اسفند ماه ۹۹ به بیش از ۱۰ میلیون تومان نرسد، طبیعتا خریدار اختیار معامله، از این معاملات مشتقه انصراف می‌دهد، زیرا سودی را در این معامله کسب نکرده است و می‌تواند همین سکه را ارزان‌تر در بازار پیدا کند. همچنین خریدار قرارداد معامله، باید مبلغی را جهت اتاق پایاپای پرداخت کند که معمولا بسیار ناچیز است.

اوراق اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار بازار سرمایه

بر اساس گزارشی، وزارت امور اقتصادی و دارایی در بیست و هشتمین روز از اجرای برنامه ۱۰۰ روز ۱۰۰ اقدام خود که در آن به معرفی ۱۰۰ دستاورد وزارت اقتصاد و دارایی در دولت یازدهم و وزارت علی طیب‌نیا می‌پردازد؛ «اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار بازار سرمایه» را معرفی کرده است. قرارداد اختیار معامله‌یی که وزیر اقتصاد همواره بر آن تاکید داشته است، نوع خاصی از اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ ابزار است که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمام بازارهای مالی را دارد.

به گزارش «تعادل» ابزارهای مالی مشتقه که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارت از ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام است.

بر اساس این گزارش، نظام اقتصادی کشور به دو بخش واقعی و مالی تقسیم می‌شود و بر اساس این تقسیم‌بندی کلی، بازار سرمایه یکی از اجزای اصلی سیستم مالی اقتصاد محسوب می‌شود. کارکرد اصلی اوراق اختیار معامله مانند تمام بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب برای تلاقی و تعادل عرضه و تقاضاست. بدین جهت و برای پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد. قرارداد اختیار معامله، اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده متعهد می‌شود در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از دارایی موضوع قرارداد را با قیمت مشخص معامله کند. خریدار اوراق می‌تواند در زمان یا زمان‌های معینی براساس مشخصات از پیش تعیین شده، قرارداد را اعمال کند. این در حالی است که فروشنده اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار دریافت می‌کند. در این شرایط هر یک از خریدار و فروشنده می‌تواند در ازای مبلغ معینی اختیار سهام خود را به شخص سوم واگذار کند. سرمایه‌گذاران می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش فقط برای بستن موقعیت‌های خرید قبلی اخذ شده، امکان‌پذیر خواهد بود. براین اساس سبک اعمال قراردادهای فوق از نوع اروپایی بوده، به این معنا که فقط در سررسید قابلیت اعمال خواهند داشت. اوراق اختیار معامله به عنوان یکی از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم‌ترین اوراق مشتقه محسوب می‌شود زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می‌کند.

انواع اختیار معامله سهام

اختیار معامله سهام به‌طور کلی به چهار دسته تقسیم می‌شود. اختیار معامله سهام مورد معامله در بورس یکی از انواع اختیار معامله است که هر کس به آسانی می‌تواند از طریق یک کارگزار در بورس آنها را معامله کند و به عنوان اختیار معامله‌های پذیرفته شده در بورس نیز شناخته می‌شود. یکی دیگر از انواع اختیار معامله، اختیار معامله‌ سهام مورد معامله در فرابورس است که به صورت سفارشی و خاص بوده، در بازارهای فرابورس معامله می‌شود، نقدشوندگی کمتری دارد و کمتر در دسترس عموم است. اختیار معامله غیرعادی نیز یکی دیگر از انواع اختیار معامله سهام محسوب می‌شود. اختیار معامله‌های غیرعادی، اختیار معامله‌های غیراستانداردی است که برای پاسخ بهتر به نیازهای سرمایه‌گذاران خاص، شرایط ویژه‌یی به آنها اضافه شده و معمولا در بازارهای فرابورس معامله می‌شود. در آخر اختیار معامله کارمندان را می‌توان نام برد که توسط شرکت‌ها به کارمندانشان داده می‌شود. در این حالت شرکت به عنوان فروشنده اختیار معامله عمل می‌کند و معمولا این اختیار معامله‌ها را به عنوان پاداش و برای ایجاد انگیزه به کارمندان واگذار می‌کند. قراردادهای اختیار معامله این فرصت را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند که یک وضعیت را با نقدینگی کمتری مدیریت کنند به عبارت دیگر این ویژگی باعث می‌شود سود یا زیان معاملات در یک دوره زمانی نسبت به آورده مشتری - قیمت اختیار پرداخت شده توسط خریدار (دریافت شده توسط فروشنده) چند برابر باشد. با خرید قرارداد اختیار معامله یک دارایی پایه به جای خود دارایی پایه، ریسک بالقوه سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد و زیان معامله محدود به هزینه‌یی است که برای خرید اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ اختیار معامله پرداخت می‌شود.

اوراقی برای پوشش ریسک

در واقع از قراردادهای اختیار معامله به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک استفاده می‌شود که به سرمایه‌گذار اجازه می‌دهد تا ریسک خود را در مقابل نوسانات نامطلوب قیمت پوشش دهد. همچنین سرمایه‌گذار می‌تواند با فروش قرارداد اختیار معامله سهام، درآمد خود از سهام را تنها به بازدهی سهام و سود تقسیمی محدود نکند. فروش اختیار معامله سهام متعلق به سرمایه‌گذار یا سهامی که قصد خرید آن را دارد، یکی از ساده‌ترین راهبردهای معاملاتی است. در همین زمینه شاپور محمدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه اختیار معامله یکی از ابزارهای پوشش ریسک محسوب می‌شود، افزود: اختیار معامله قراردادی است که به دارنده این اختیار، اجازه می‌دهد که یک سهام معین یا دارایی دیگری مانند سهام را در مدت معین به قیمت مشخص خریداری کند یا بفروشد.

وی ادامه داد: مطالعات مربوط به راه‌اندازی این ابزار در سال‌های قبل پیگیری و اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ بررسی شده بود اما در 6ماهه گذشته به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفت و راه‌اندازی شد. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: امروزه اختیار خرید و فروش سه نماد سهام شرکت فولادمبارکه، ملی مس و ایران خودرو را داریم البته این نمادها تا یک ماه آینده به ۱۰ نماد افزایش می‌یابد. خوشبختانه معاملات قرارداد سکه در بورس کالا راه‌اندازی شده و رونق گرفته است و امیدواریم این ابزار روی دیگر کالاها گسترش پیدا کند.

اختیار معامله در کشورهای توسعه‌یافته

وی با اشاره به تنوع اختیار خرید و فروش ادامه داد: معروف‌ترین این ابزار، الگوی اروپایی و امریکایی است که اکنون اختیار اروپایی در ایران مبنا قرار گرفته است و بر این اساس، اختیار فروش نیز در ماه‌های آینده شکل خواهد گرفت. این در حالی است که شفافیت و کارآیی برای بازار سرمایه و اهرم کردن و سودآوری هم برای سرمایه‌گذار مهم است؛ همچنین این ابزار فرصت مهمی برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار درباره نتایج اجرای معاملات اختیار خرید و فروش در دیگر کشورها اظهار کرد: این قرارداد به خوبی در دیگر کشورها اجرایی و معامله می‌شود. در کشورهایی مانند انگلیس، امریکا، فرانسه و آلمان البته به تازگی کشورهای دیگری مانند هند، کره جنوبی و کشورهای آسیایی هم این اختیار را معامله می‌کنند. محمدی ابزار معامله را فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاری اعلام کرد و افزود: در کشور ما طی پنجاه سال گذشته که سهام معامله می‌شد، اختیار معامله وجود نداشت اما امروزه این فرآیند شروع شده است و فکر می‌کنیم به عنوان مکملی برای ثبات و مقاوم شدن بازار سرمایه در مقابل نوسانات کمک خواهد کرد.

به گفته وی، معاملات اختیارها کمک می‌کند که بازارها از ثبات بیشتری برخوردار شود و ریسک‌ها را مدیریت و کنترل کرد همچنین فرصت‌های سودآوری برای تمام سرمایه‌گذاران ایجاد خواهد کرد که به رشد بازار و توسعه بازار سرمایه‌یی کمک می‌کند.

اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

021-88536880 (512)
با ما تماس بگیرید

• دوره‌های آموزشی
• سنجش آنلاین سواد مالی
• آموزش سواد مالی

• راهنمای ثبت نام
• برگزاری آزمون
• دریافت گواهینامه
• سؤالات متداول

• تماس با ما
• شبکه‌های اجتماعی
• درخواست همکاری

ابزارهای مشتقه

طی سالیان اخیر، بازارهای مشتقه اهمیت روزافزونی پیدا کرده است. اکنون اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ لازم است که متخصصین مالی و سرمایه‌گذاران با این بازارها و ابزارهای مورد استفاده در آن و همچنین نحوۀ استفاده از این ابزارها آشنایی پیدا کنند. در ادامه ابزارهای مشتقه و انواع معامله‌گران بازارهای مشتقه توضیح داده می‌شود.

ابزارهای مهندسی مالی را می‌توان به چهار دستۀ اساسی تقسیم کرد:
- ابزارهای مالکیت ( Equities )
- ابزارهای بدهی ( Debt )
- ابزارهای مشتقه ( Derivatives )
- ابزارهای ترکیبی ( Hybrids )

ابزارهای مشتقه
ابزارهای مشتقه نوعی ابزار مالی‌اند که ارزش آن‌ها از ارزش سایر اوراق بهادار مشتق می‌شود. انواع ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای آتی، پیمان آتی، اختیار معامله و تاخت است.

قرارداد آتی
قرارداد آتی یا "Future Contract" عبارت است از توافق طرفین برای خرید و فروش دارایی پایه در تاریخ مشخصی از آینده که مقدار آن و قیمت آن نیز در قرارداد مشخص می‌گردد. در این قرارداد، سرمایه‌گذاری که توافق به خرید دارایی پایه می‌کند، به اصطلاح «موضع معاملاتی خرید» یا " Short Position " و سرمایه‌گذاری که توافق به فروش دارایی پایه می‌کند، به اصطلاح «موضع معاملاتی فروش» یا "Long Position " اتخاذ کرده است.

پیمان آتی
پیمان آتی یا " Forward Contract " توافقی است مبتنی بر خرید و فروش دارایی پایه در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص، که مشابه قرارداد آتی است. اما وجه اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ تمایز این دو در آن است که قراردادهای آتی در بورس و پیمان‌های آتی در بازارهای خارج از بورس معامله می‌شوند. دارایی پایۀ مورد معامله در پیمان‌های آتی اغلب، ارزهای خارجی هستند.

قرارداد اختیار معامله
به طور کلی، حق اختیار معامله را می‌توان به دو دستۀ اختیار خرید یا " Call Option " و اختیار فروش یا " Put Option " تقسیم کرد. اختیار خرید به دارندۀ خود حق می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین که به آن «قیمت توافقی» یا «قیمت اعمال» گفته می‌شود، در سررسید اختیار معامله و یا قبل از آن تاریخ خریداری کند. این قرارداد برای فرد الزام ایجاد نمی‌کند و همین عدم ایجاد الزام، وجه تمایز اختیار معامله از قرارداد آتی است.
اختیار خرید یا فروش به دو حالت اروپایی و آمریکایی تقسیم می‌شوند. اختیار اروپایی، فقط در تاریخ سررسید قابلیت اعمال دارد. در حالی که اختیار آمریکایی در هر زمانی قبل از تاریخ سررسید یا در تاریخ سررسید قابل اعمال است.

چهار نوع معامله‌گر در بازارهای اختیار معامله وجود دارند:
۱. خریداران اختیار خرید
۲. فروشندگان اختیار خرید
۳. خریداران اختیار فروش
۴. فروشندگان اختیار فروش

قرارداد تاخت
قرارداد تاخت یا " SWAP "، گونه‌ای از ابزار مشتقه است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضۀ عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام می‌کند. در این قرارداد مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ ثابت می‌توانند با مجموعه‌ای از جریانات نقدی با نرخ شناور نیز تاخت زده شوند.

انواع معامله‌گران
سه گروه عمدۀ معامله‌گران در بازارهای آتی، پیمان‌های آتی و اختیار معامله شامل پوشش‌دهندگان ریسک، سفته‌بازان و آربیتراژگران است. پوشش‌دهندگان ریسک با استفاده از قراردادهای آتی، پیمان‌های آتی و اختیار معاملات به دنبال کاهش ریسکی که از حرکات آتی در یک متغیر ناشی می‌شود، هستند. سفته‌بازان از پیش‌بینی جهت حرکت آتی قیمت در یک متغیر بازار استفاده می‌کنند. آربیتراژگران نیز با اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ اتخاذ موقعیت‌های متناسب در دو یا چند بازار مختلف، به دنبال کسب سود بدون ریسک هستند.

در این مطلب، انواع ابزارهای مشتقه و انواع معامله‌گران این بازارها توضیح داده شد. در مطلب بعدی، ساز و کار بازار قراردادهای آتی تشریح خواهد گردید.

اوراق اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار بازار سرمایه

تنوع بخشی در بازار سرمایه با بهره‌گیری از ابزارهای مالی همواره می‌تواند در مهار تورم و هدایت بهینه منابع مالی سرگردان به بخش‌های زیربنایی اقتصاد کشور کمک شایانی کند.

در بسیاری از بازارهای سرمایه به طور معمول کارشناسان برنامه‌ریزی‌هایی را در دستور کار قرار می‌دهند که لزوما موفق نیست؛ بنابراین در بازار سرمایه کشور ما نیز چالش‌هایی در این‌باره به ویژه در حوزه دانش بازار سرمایه وجود دارد.

به گزارش ایسنا، وزارت امور اقتصاد و دارایی در بیست و هشتمین روز از اجرای برنامه ۱۰۰ روز ۱۰۰ خود که در آن به معرفی ۱۰۰ دستاورد وزارت اقتصاد و دارایی در دولت یازدهم و وزارت علی طیب نیا می‌پردازد، با معرفی «اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار بازار سرمایه»، در گزارشی آورده است: برای بهتر شدن وضعیت معاملات در بازارهای مالی از برخی ابزارها می توان استفاده کرد. نوع خاصی از ابزارها که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمامی بازارهای مالی را دارد، انواع ابزارهای اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ مالی مشتقه است که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار گرفته و بر مبنای نوع دارایی تقسیم بندی شده است: ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام. اوراق اختیار معامله، یکی از مهم ترین و البته جذاب ترین این ابزارها است. با توجه به نبود ابزارهای مالی کافی در بازار سرمایه ایران و به ویژه کمبود ابزارهای لازم برای کاهش ریسک موجود، شورای بورس اوراق بهادار اقدام به تصویب معاملات اوراق اختیار کرد.

راه اندازی اوراق اختیار معامله سهام اتفاقی بزرگ در بازار سرمایه کشور است که حوزه دانش را متحول می کند. البته پستی و بلندی هایی هم بر سر راه آپشن ها وجود دارد، اما امید است جزو ابزارهایی نباشد که در آینده به محاق برسد. اختیار معامله در خرید و فروش متنوع است اما معروف ترین آن، الگوی اروپایی و امریکایی است که اکنون اختیار معامله اروپایی در ایران مبنا قرار گرفته است. این در حالی است که شفافیت و کارایی برای بازار سرمایه و اهرم کردن و سودآوری هم برای سرمایه گذار مهم است؛ بنابراین این ابزار فرصت مهمی برای صندوق های سرمایه گذاری محسوب می شود.

نظام اقتصادی کشور به دو بخش واقعی و مالی تقسیم می شود و بر اساس این تقسیم بندی کلی بازار سرمایه یکی از اجزای اصلی سیستم مالی اقتصاد محسوب می‌شود. کارکرد اصلی اوراق اختیار معامله مانند تمامی بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب برای تلاقی و تعادل عرضه و تقاضاست. بدین جهت و به منظور پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد. قرارداد اختیار معامله، اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده متعهد می شود در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از دارایی موضوع قرارداد را با قیمت مشخص معامله کند. خریدار اوراق می تواند در زمان یا زمان های معینی براساس مشخصات از پیش تعیین شده، قرارداد را اعمال کند.

این در حالی است که فروشنده اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار دریافت می کند. در این شرایط هر یک از خریدار و فروشنده می تواند در ازای مبلغ معینی اختیار سهام خود را به شخص سوم واگذار کند. سرمایه گذاران می توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش فقط به منظور بستن موقعیت های خرید قبلی اخذ شده، امکان پذیر خواهد بود. براین اساس سبک اعمال قراردادهای فوق از نوع اروپایی بوده، به این معنا که فقط در سررسید قابلیت اعمال خواهند داشت. اوراق اختیار معامله به عنوان یکی از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم ترین اوراق مشتقه محسوب می شود زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می کند. اکنون سرمایه گذاران ما می توانند با استفاده از این ابزار اقدام به پوشش ریسک های ناخواسته کنند. همچنین می توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه گذاری و کسب بازدهی کنند.

این قرارداد به دارنده آن اجازه می‌دهد که سهام مورد نظر را با قیمت مورد توافق، قبل از انقضای اختیار معامله بخرد یا بفروشد. اختیار معامله سهام یکی از ابزارهای مشتقه خلاقانه، ابتکاری و انعطاف‌پذیر است که تاکنون ایجاد شده و جایگاه خود را در بازار سهام پیدا کرده است.

اختیار معامله سهام به طور کلی به چهار دسته تقسیم می شود. اختیار معامله سهام مورد معامله در بورس یکی از انواع اختیار معامله است که هر کس به آسانی می‌تواند از طریق یک کارگزار در بورس آنها را معامله کند و به عنوان اختیار معامله‌های پذیرفته شده در بورس نیز شناخته می‌شود. یکی دیگر از انواع اختیار معامله، اختیار معامله‌ سهام مورد معامله در فرابورس است که به صورت سفارشی و خاص بوده، در بازارهای فرابورس معامله می شود، نقدشوندگی کمتری دارد و کمتر در دسترس عموم است. اختیار معامله غیرعادی نیز یکی دیگر از انواع اختیار معامله سهام محسوب می شود. اختیار معامله های غیرعادی، اختیار معامله‌های غیراستانداردی است که برای پاسخ بهتربه نیازهای سرمایه‌گذاران خاص، شرایط ویژه‌ای به آنها اضافه شده و معمولا در بازارهای فرابورس معامله می شود. در آخر اختیار معامله کارمندان را می توان نام برد که که توسط شرکت‌ها به کارمندانشان داده می‌شود. در این حالت شرکت به عنوان فروشنده اختیار معامله عمل می‌کند و معمولا این اختیار معامله‌ها را به عنوان پاداش و برای ایجاد انگیزه به کارمندان واگذار می کند.

قراردادهای اختیار معامله این فرصت را برای سرمایه گذاران فراهم می کنند که یک وضعیت را با نقدینگی کمتری مدیریت کنند به عبارت دیگر این ویژگی باعث می شود سود یا زیان معاملات در یک دوره زمانی نسبت به آورده مشتری - قیمت اختیار پرداخت شده توسط خریدار (دریافت شده توسط فروشنده) چند برابر باشد. با خرید قرارداد اختیار معامله یک دارایی پایه به جای خود دارایی پایه، ریسک بالقوه سرمایه گذاری کاهش می یابد و زیان معامله محدود به هزینه ای است که برای خرید اختیار معامله پرداخت می شود.

در واقع از قراردادهای اختیار معامله به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک استفاده می شود که به سرمایه گذار اجازه می دهد تا ریسک خود را در مقابل نوسانات نامطلوب قیمت پوشش دهد. همچنین سرمایه گذار می تواند با فروش قرارداد اختیار معامله سهام، درآمد خود از سهام را تنها به بازدهی سهام و سود تقسیمی محدود نکند. فروش اختیار معامله سهام متعلق به سرمایه گذار یا سهامی که قصد خرید آن را دارد، یکی از ساده ترین راهبردهای معاملاتی است. با استفاده از اختیار معامله، شخص می تواند بدون در اختیار داشتن سهم پایه، از نوسان قیمت آن سود ببرد. این در حالی است که معامله قراردادهای اختیار معامله به سرمایه گذاراین اختیار را می دهد با پرداخت درصدی از قیمت سهم، جریان نقدی خرید یا فروش خود را ثابت کند و در زمان باقی مانده تا سررسید، تصمیم مناسب را بگیرد. همچنین وجود اختیار معامله در سبد سرمایه گذاری به عنوان یک دارایی مشتقه، امکان متنوع سازی سبد را به سرمایه گذار می دهد.

خریدار یا دارنده اختیار می تواند با فروش قرارداد خریداری شده و فروشنده قرارداد نیز با اتخاذ موقعیت معکوس در بازار طی دوره معاملاتی اقدام به خروج از بازار قرارداد اختیار معامله کنند. همچنین با انقضا قرارداد اختیارمعامله در سررسید موقعیت باز مشتری بسته می شود. با توجه به تجربیات موفق بورس‌های جهان در راه اندازی این معاملات، بورس کالای ایران طی چند سال گذشته پیگیری‌های لازم را برای عملیاتی شدن معاملات این قراردادها انجام داده بود. امروزه با اعمال تغییراتی در دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای اختیار معامله و آماده شدن سامانه‌های معاملاتی مرتبط، معاملات قراردادهای آپشن، راه اندازی شده است.

در همین زمینه شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه اختیار معامله یکی از ابزارهای پوشش ریسک محسوب می شود، افزود: اختیار معامله قراردادی است که به دارنده این اختیار، اجازه می دهد که یک سهام معین یا دارایی دیگری مانند سهام را در مدت معین به قیمت مشخص خریداری کند یا بفروشد.

وی ادامه داد: مطالعات مربوط به راه اندازی این ابزار در سال های قبل پیگیری و بررسی شده بود اما در شش ماهه گذشته به طور جدی در دستور کار قرار گرفت و راه اندازی شد.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: امروزه اختیار خرید و فروش سه نماد سهام شرکت فولاد مبارکه، ملی مس و ایران خودرو را داریم البته این نمادها تا یک ماه آینده به ۱۰ نماد افزایش می یابد. خوشبختانه معاملات قرارداد سکه در بورس کالا راه اندازی شده و رونق گرفته است و امیدواریم این ابزار روی دیگر کالاها گسترش پیدا کند.

وی با اشاره به تنوع اختیار خرید و فروش ادامه داد: معروف ترین این ابزار، الگوی اروپایی و امریکایی است که اکنون اختیار اروپایی در ایران مبنا قرار گرفته است و بر این اساس، اختیار فروش نیز در ماه های آینده شکل خواهد گرفت. این در حالی است که شفافیت و کارایی برای بازار سرمایه و اهرم کردن و سودآوری هم برای سرمایه گذار مهم است؛ همچنین این ابزار فرصت مهمی برای صندوق های سرمایه گذاری است.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار درباره اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ نتایج اجرای معاملات اختیار خرید و فروش در دیگر کشورها اظهار کرد: این قرارداد به خوبی در دیگر کشورها اجرایی و معامله می شود. در کشورهایی مانند انگلیس، آمریکا، فرانسه، آلمان البته به تازگی کشورهای دیگری مانند هند، کره جنوبی و کشورهای آسیایی هم این اختیار را معامله می کنند.

محمدی اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ ابزار معامله را فرصت خوبی برای سرمایه گذاری اعلام کرد و افزود: در کشور ما طی پنجاه سال گذشته که سهام معامله می شد، اختیار معامله وجود نداشت اما امروزه این فرآیند شروع شده است و فکر می کنیم به عنوان مکملی برای ثبات و مقاوم شدن بازار سرمایه در مقابل نوسانات کمک خواهد کرد.

به گفته وی، معاملات اختیارها کمک می کند که بازارها از ثبات بیشتری برخوردار شود و ریسک ها را مدیریت و کنترل کرد همچنین فرصت های سوآوری برای تمامی سرمایه گذاران ایجاد خواهد کرد که به رشد بازار و توسعه بازار سرمایه ای کمک می کند.